|
Za vreme turske vladavine stanovali su u Karlovcima Srbi i nešto malo Turaka. Posle oslobođenja od Turaka doseljava se u Karlovce pored Srba iz drugih srpskih pokrajina i poneki Nemac zanatlija. Tako je pri popisu od 1702. bilo u Karlovcima već 10 rimokatoličkih porodica, ukupno je bilo 1.500 stanovnika. Beogradskim mirom (1739) izgubila je Austrija Beograd i severnu Srbiju i sve rimokatoličko stanovništvo napustilo je Srbiju. U Karlovcima naselila se 51 porodica siromašnih zanatlija i nadničara, Nemaca i nešto Bunjevaca, i na kraju varoši sagradiše naselje koje se i danas naziva Švapska. U isto vreme sa patrijarhom Arsenijem IV Šakabentom naselilo se u Donjem kraju i Belilu 50 srpskih porodica iz okoline Peći, Prizrena, Metohije, Starog Vlaha i Kopaonika. Nadalje, oko 300 porodica Arbanasa Klimenti, koji su u Karlovcima samo prezimili, naselile su se u ravnom Sremu, u Nikincima i Hrtkovcima. Početkom Francuske revolucije naselilo se iz Elsasa u karlovce oko 30 nemačkih porodica, a 1811-1814 naseljava se oko 65 hrvatskih porodica iz Hrvatske, iz predela oko gornjeg Karlovca, nešto Slavonaca i Podravaca. Tokom XVIII, XIX i XX veka pa do danas traju pojedinačna naseljavanja. Prema popisu od 1931. godine u Karlovcima je nađeno 5.687 stanovnika; od toga je bilo 3.210 pravoslavnih, 2.304 rimokatolika i 73 stanovnika drugih veroispovesti. prema opštinskim podacima bilo je aprila 1941. godine u Karlovcima 6.071 stanovnik (Srba 3.494, Rusa 31, Hrvata 1.846, Nemaca 506, Mađara 130, ostalih 66), a posle oslobođenja u decembru 1944. opštinskim popisom stanovništva nađeno je 4.063 lica. Manjak je iznosio 2.099 lica ili 25 odsto.
Glavno zanimanje karlovačkog stanovništva bilo je u prošlosti a i danas vinogradarstvo i voćarstvo. Na karlovačkim poljima, naročito pored Dunava, uspeva vrlo dobro vinova loza, koja daje odlično kvalitetno vino i ono je bilo u XVII i XIX veku poznata vinska marka u Beču i austrijskim zemljama. Godine 1880. bilo je u karlovačkim poljima pod vinogradom 2.983 jutra zemljišta.
Osamdesetih godina prošlog veka zadesila je karlovčane velika nesreća: filoksera je uništila sve karlovaške vinograde. Karlovčani počeše siromašiti, no zahvaljujući nekolicini agilnih karlovačkih građana, sa Markom Popovićem Smotrom na čelu, počeše Karlovčani saditi nove vinograde na američkoj podlozi i već početkom XX veka veći deo karlovačkih polja bio je ponovo zasađen vinogradima i karlovačko vino iz novih vinograda odršalo je stari glas odličnog vina. Pojedini izvoznici, kao na primer Petar Kostić, uspevali su da svoj bermet plasiraju čak u Americi.
Od 1753. godine Karlovčani su bili oprošteni slušenja u vojsci, da bi se uspešnije mogli baviti trgovinom, zanatstvom i vinogradarstvom. Za oprost od slušenja u vojsci plaćali su poseban porez tzv. kontribuciju. No 1808. godine, za vreme Napoleonovih ratova, osniva se "grašdansko voinstvo". Karlovci su davali dve čete vojnika. Oficiri su im bili karlovački građani, zanatlije i trgovci, a njih je na predlog Magistrata postavljala generalna vojna komanda u Petrovaradinu. Vojnici su nosili civilno odelo, samo nedeljom vežbali su se vojničkim veštinama. Dužnost im je bila da posednu gradove kad operativna vojska ode na bojište. Karlovčani su bili obavezni, u mirno doba uz nagradu a u ratno besplatno, svojim kolima da prevoze vojsku, vojnu opremu i hranu, da prime na prenoćište vojnike i sve one koje odredi vlast, a to je bio velik kuluk za većinu Karlovčana.
Nadležna viša vlast je bila generalna vojna komanda najpre sa sedištem u Osijeku, a od 1784. u Petrovaradinu. Vrhovna vlast je bio Dvorski ratni savet u Beču. Do 1745. godine opštinska uprava u Karlovcima bila je u srpskim rukama. Opštinom je upravljao knez sa većem. a zvanični jezik bio je srpski. Sa osnivanjem Vojne granice, 1745, zvanični jezik postaje nemački. Predsednik opštine i senatori morali su biti vični nemačkom jeziku u govoru i pismu. Od 1780. generalna vojna komanda postavljala je sve činovnike i to isključivo Nemce i takvo stanje bilo je sve do 1848. godine.
Na Majskoj skupštini u Karlovcima, 13. maja 1848. po novom kalendaru, proglašeni su Srem, Bačka i Banat Srpskom Vojvodinom. Karlovci su postali središte Srpske Vojvodine, sedište Glavnog narodnog odbora, Glavnog stana srpske rezervne vojvođanske vojske, Glavne bolnice, Magacina za municiju, a neko vreme i sedište Glavnog štaba operativne vojske, no već u jesen1849. seli se uprava Srpske Vojvodine u Temišvar.
Godine 1860. ukinuta je Srpska Vojvodina, a carskim reskriptom od 8. juna 1871. ukinuta je i Vojna granica. Generalna vojna komanda u Petrovaradinu pripojena je zagrebačkoj, a manifestom od 15. juna 1881. pripojena je civilnoj Hrvatskoj i stavljena pod upravu bana i Hrvatske zemaljske vlade. Tom prilikom Karlovci su proglašeni gradom sa uređenim Magistratom, podvrgnuti direktno pod županiju u Vukovaru.
|
|
|
Potvrda Dvorske kancelarije u Beču carskih privilegija Srbima 1743. god. |
|
Naviknuti još pod Turcima da iz sopstvenih sredstava izdržavaju svoje kulturnoprosvetne ustanove, Srbi su to činili i posle preseljenja u ove krajeve. Već od 1728. godine postoji u Karlovcima Latinska škola, a kada se ukazala potreba da se u Karlovcima osnuje gimnazija, rodoljubljivi Srbi Karlovčani sa Dimitrijem Anastasijevićem Sabovom na čelu i drugim čovekoljubljivim ljudima sa strane, 1791. godine osnivaju svojim prilozima Gimnazijski fond, iz kojeg će se bez prekida izdržavati Srpska gimnazija u karlovcima već sto i trideset godina. Da bi se u njoj mogli školovati i siromašni a odlični đaci sa strane, karlovački mitropolit Stefan Stratimirović osniva Blagodjejanije, u kome je, tokom 116 godina, svake godine 50-100 đaka uživalo besplatnu hranu. Stratimirović je osnovao i fond za izdržavanje Blagodjejanija. Na taj način se pomoću Karlovačke i nešto mlađe Novosadske Srpske gimnazije školovani prvi naši učeni ljudi u većoj masi.
Danas u Karlovcima radi Osnovna škola, Potpuna mešovita gimnazija, Mešovita učiteljska škola, Škola učenika u privredi i Zabavište. Od prosvetnokulturnih i naučnih ustanova Gradski muzej, Arhiv Istorijskog instituta SAN-a, Gradska knjižnica i čitaonica, Zavod za vinogradarstvo i voćarstvo i dr.
Za vreme zloglasnog Veleizdajničkog procesa u Zagrebu nekoliko rodoljubljivih Karlovčana bili su zatvoreni i neki osuđeni zbog veleizdaje, no to ih nije omelo da učestvuju kao dobrovoljci u Balkanskom ratu, kao i u Prvom svetskom ratu u Dobrudži i na Solunskom frontu. Preko 250 Karlovčana proveli su Prvi svetski rat u vrlo teškim prilikama, u tamnicama petrovaradinske i aradske tvrđave i logorima u Belištu, Osijeku, Koprivnici i Turnju, mnogi kao taoci. Neki od ovih ostavili su svoje kosti po raznim logorima, a neki su bili streljani zbog veleizdaje.
Posle pobede na Kajmakčalanu, Dobrom polju, ubrzo su srpske i savezničke trupe očistile Srbiju od neprijatelja, prešle preko Drine, Save i Dunava i zaposele sve zemlje naseljene Srbima, Hrvatima i Slovencima, i krajem novembra 1918. godine svečano ušle i u Karlovce. Posle proglašenja ujedinjenja Srba, Hrvata i Slovenaca u Beogradu 1. decembra 1918, u Karlovcima je obrazovan Karlovački srez i druge ustanove.
U toku Drugog svetskog rata, koji je izbio 6. aprila 1941. godine i po svojoj svireposti bio za srpski narod najkrvoločniji od svih ratova i najviše ga žrtava stao, u raznim borbama poginulo je 67 Karlovčana, dok je 340 Srba i Srpkinja Karlovčana pobijeno na najsvirepiji način po logorima na Jadovnu, u Staroj Gradiški, Jasenovcu, Sremskoj Mitrovici, Gospiću i drugim mestima.
Posle oslobođenja Beograda, 1944. godine ni Karlovci nisu dugo čekali na svoje oslobođenje.
(Kalendar, Matica srpska, 1957.) |
