|
Geografski i istorijski položaj Karlovaca
Milutin Garašanin
Geografski, Sremski Karlovci i njihova šira oblast pripadaju Sremu, u kome leže na važnoj prirodnoj saobraćajnici, bez sumnje jednoj od najvažnijih za celu jugoistočnu i centralnu Evropu: na Dunavu. Otuda je jasno da su već od najstarijih etapa praistorije ovde postojale povoljne mogućnosti za održavanje kontakta sa kulturama kako srednje Evrope tako i Balkanskog poluostrva i jugoistoka, što se odrazilo i u pripadnosti određenim praistorijskim kulturama za koje se praistorijski nalazi iz Sremskih Karlovaca i okoline mogu vezati. Uopšteno se može reći da je ova oblast u raznim etapama praistorije bila jače vezana za uticaje i impulse u formiranju najstarijih praistorijskih kultura, koji su dolazili sa jugoistoka i preko Balkanskog poluostrva, da bi se zatim uključila u jednu širu južnopanonsku sferu sa njenim određenim odlikama. Ovakav položaj proizilazi i iz onog malog broja podataka kojima raspolažemo o etničkoj pripadnosti ovih krajeva u osvit pisane istorije, u vreme širenja rimske vlasti i konašno priključenje Srema Rimskoj imperiji. Svojim položajem na Dunavu, područje Sremskih Karlovaca uklapa se u liniju rimske utvrđene granice-limesa, na teritoriji provincije Panonije. No na ovom mestu nije, na limesu, postojalo nikakvo veće i znatnije utvrđenje. Dok se kao takva pominju Cusum (Petrovaradin) i Acumincum (Stari Slankamen), antički izvori i natpisi ne govore nam ni o kakvom znatnijem rimskom naselju na mestu Sremskih Karlovaca, a na postojanje takvog naselja ne upućuju ni arheološki nalazi. U okviru administrativne organizacije Panonije, Sremski Karlovci morali su biti vezani za jedan od većih gradskih centara, možda Sirmium (Sremsku Mitrovicu) ili Bassianae (kod današnjih Donjih Petrovaca), o čijem postojanju i istoriji raspolažemo bogatim arheološkim a delom i istorijskim podacima.
(P.Vasić. Umetnička topografija Sremskih Karlovaca, 1978)
Karlovačka polja
Kosta Petrović
Sremski Karlovci prostiru se po ivici severoistočnog obronka Fruške gore, a sama varoš izdužila se kao jezik po vodoplavnom i močvarnom terenu pored Dunava i strmim stranama Magarčeva brega i Čerata. U pozadini varoši, na severozapad, zapad i jug šire se karlovačka polja. Atar karlovački ima oblik nepravilnog četvorougaonika sa najkraćom stranom na severu u Zanošu, na granici petrovaradinskomajurskog atara. Najduža strana zatvara karlovački atara sa juga. Ova strana ide od Dunava preko Karaša, Kraljeva brega, Kurjakovca, grbenom Fruške gore i izbija na Evgenov put. Na severoistoku je Dunav granica karlovačkog atara, a na zapadu Raša i Stražilovačka šuma. Sa grebena Fruške gore teku nizovi bregova poređani kao žilice na korenu, tako da gotovo svi bregovi teku paralelno od juga prema severu. Breg od brega rastavljaju duboke doline sa terasamakao ostacima nekadašnjih jezerskih korita. Usled cepanja i klizanja gornjih terasa, kotlinaste doline sve se više pproširuju. U većini slučajeva terase se sastavljenjeod lesa i peska. Klizanje i cepanje zemljišta je obična pojava u karlovačkom ataru. Zemljište, klizi, cepa se, stvaraju se udubljenja i uzvišenja i to daje posebnu talasastu plastiku, kakvu vidimo naročito u Karašu. Uzrok je klizanju zemljišta u većini slučajeva nepravilno rigolisanje zemljišta i rđavo postavljanje odvodnih kanala.
Sedla bregova većim delom su uzane visoravni, a nešto šire visoravni protežu se samo po Doci, Raši i Kraljevom bregu. Reljef atara pokazuje veliku raznolikost, dolovi se neprekidno izmenjuju sa bregovima, kao i blagi nagibi sa strmim. Lipovački i Stražilovački potok, potok u Mateju i Selištu duboko su izdubili svoja korita, te stvorili visoke obale, koje se ruše i rone, te na mnogim mestima stvaraju provalije i gudure. Lokalni kontrasti zemljišta su vrlo česti, a pored toga i raznoliki biljni pokrivači koji pokrivaju bregove i dolove, čine da je karlovačka okolina privlačna i lepa.
Putnici, koji putuju u proleće železnicom pored Sremskih Karlovaca, Očaarani su lepotom karlovačkih polja. Dok je drveće, kuda je voz malo pre projurio, u bačkoj nizini ili u ravnom Sremu, bilo potpuno golo i nije davalo od sebe znak života - u Karlovcima je to drugačije. Drveće je posuto kao sneg belim, crvenkastim i žućkastim cvetovima, te izgleda kao buketi zadenuti u crna polja. Po brežuljcima i dolovima viju se brazde zasađene vinovom lozom. Tačke pobodene pored čokota, na koje će biti loza povezana, kao vojniici čuvaju tu lozu da je obesna kočava i hladni gornjak ne polomi i počupa. Karaš, Rovina, Remetica, Kuvalovo, Mali matej, Krivac i Ćušilovo najbogatija su, a ujedno najtoplija i najvlažnija karlovačka vinogradarska polja.
Na jug i jugozaapad od varoši prostiru se polja: Banstol, Kraljev breg, Lipovac, Vrhovi, Mihaljevac, Doboševac, Kurjakovac, Krstuševina, Belješevo, Magarčev breg, Ešikovac i Čerat. Sva ova polja zajedno sa Dokom, koja leži na severozapadu od varoši, imaju isti izgled i iste biljke. To su karlovačka najviša polja i velik su deo oovih polja ledine, pašnjaci i livade, a tek prisojni brežuljci, ravnice i dolovi zasađeni su vinogradima, voćem, ili su posejani drugim kulturnim biljkama.
Na zapad i severozapad od varoši prostiru se polja: Bocka, Rovine, Selište, mala i velika bašta, Zaguljanac i druga manja polja. Ova polja mnogo su pitomijeg izgleda, brežuljci se steru u blagim nagibima, doline su prostranije, a ima i većih ravnica. Brežuljci su zasađeni vinovom lozom, a po dolinama ima mnogo šljivika. Šljive vrlo retko rode, te se šljivici malo po malo vade. Ravnice su posejane žitom i kukuruzom.
U Karlovačkom ataru prema vrstama biljaka razlikujemo četiri vegetacione formacije: formaciju bara, prudova i vlažnih livada. Ta formacija zaprema niže delove Krivca, Kuvanova, Prosjanica, Karaša i prudove. Stepska formacija zaprema više suva zemljištakoja se prostiru po Kraljenom bregu, Banstolu, Vrhovima, Mihaljevcu, Čegru, Krstuševini, Magarčevom bregu, Ešikovcu, Čeratu i Doki. Formacija šume i prelazne formacije nalaze se između vlažnih i suvih polja.
Na jugoistoku od Kraljeva brega širi se pored Dunava Čortanovačka šuma, a na jugozapadu Remetska i Karlovačko-Stražilovačka šuma. Veći deo drveća u ovim šumama je lipa, a manji deo se sastoji od hrastova, graba, bukve, klena, jasena, javora, bresta i divljeg voća. Prvobitno su svakako ove šume bile hrastove, a ostale vrste šumskog drveća, pa i lipe imale su podređenu ulogu. Kada je u prošlosti čovek počeo seći ove hrastove šume, radi svojih kućnih potreba, obnavljanje šume išlo je na štetu hrasta.
(Kulturno-privredni pregled, 1938) |
